Przebieg pandemii Covid-19 ujawnił wiele słabości w funkcjonowaniu polskiego zdrowia publicznego. Nie była to sytuacja wyjątkowa, bo w wielu innych krajach obserwowano skutki podobne, a niekiedy bardziej tragiczne. Wskazanie przyczyn po stronie przygotowania procedur, niedostatków organizacyjnych, niedofinansowania, czy braków kadrowych jest stosunkowo proste. W tym wypadku sposoby naprawy byłyby oczywiste: więcej ludzi, więcej pieniędzy, lepsza organizacja. Plus świadomość, że niespodziewane ataki nowego wirusa są zagrożeniem realnym i jakaś forma gotowości do obrony jest niezbędnym składnikiem racjonalnej polityki zdrowotnej państwa. Bardziej pogłębiona analiza czynników powodujących rozczarowującą formę reagowania tak wielu systemów zdrowia publicznego na pandemię każe wyjść poza wskazane wyżej, łatwe do dostrzeżenia sprawy. Wiele wskazuje na to, że to zasadniczy zestaw pojęć i teorii tworzących podstawy rozumienia zdrowia publicznego jako nauki i praktyki okazał się niewystarczający do takiego przygotowania systemów zdrowotnych, aby były w stanie właściwie zareagować na atak pandemii. Diagnoza ta odnosi się także do sytuacji w Polsce i jeśli stawia tezę o konieczności zreformowania naszego zdrowia publicznego, to wszelkie decyzje o zmianach powinny być poprzedzone osiągnieciem dostatecznie szerokiej zgody co do tego, jak ma wyglądać paradygmat, który w działaniach zespołów projektujących zmiany miałby być zastosowany. Jeśli przyjąć, że stary paradygmat jest niezadowalający, to odpowiedź ze strony badaczy zajmujących się tą problematyką może być dwojaka. Po pierwsze, można uznać, że stary paradygmat powinien być odrzucony i zastąpiony nowym. Po drugie, możliwe jest włączenie się w trwającą naturalną ewolucję starego paradygmatu, który już od dłuższego czasu podlega znaczącej ewolucji. Naszym zdaniem proponowana, niezbędna zmiana powinna polegać na wzmocnieniu procesów już zachodzących i ewentualnym ich uzupełnieniu tam wszędzie, gdzie Covid-19 ujawnił braki szczególnie dotkliwe. Proponowany przez nas policy paper zawiera teoretyczne wnioski z doświadczeń uzyskanych przy przyjęciu globalnego oglądu sytuacji. Przy zastosowaniu takiej perspektywy zminimalizowana jest ilość informacji poświęconych Polsce, choć sytuacja tutaj panująca stanowi stały punkt odniesienia, tak dla autorów, jak i dla czytelników. Przedstawiamy zarys zmodyfikowanego, czy wzbogaconego paradygmatu zdrowia publicznego w przekonaniu, że będzie pełnić rolę inspirującą w wielu pracach koncepcyjnych służących teorii i praktyce. Proponujemy następujące główne punkty: ewolucja paradygmatu i kryzys przedpandemiczny, zdrowie publiczne oparte na dowodach, zdrowie publiczne jako część  5 zintegrowanego systemu zdrowotnego, układ zdrowia, społeczeństwa i gospodarki, warunki polityczne i ich aspekty. Zasady odtwarzanego paradygmatu będą wykorzystane w syntetycznych rekomendacjach wskazujących kształt reformowania polskiego systemu zdrowia publicznego. Jej punktem wyjścia ma być wieloaspektowa diagnoza sytuacji zdrowotnej, instytucjonalnej i prawnej, w której są wykorzystane, m.in. informacje pochodzące z Krajowego Planu Transformacji (Dz.Urz.M.Z. z 2021 poz. 89). Rekomendacje mają odnosić się bezpośrednio do realiów krajowych, ale mają mieć uzasadnienie w treści paradygmatu przedstawionego w policy paper. Poszukiwania nowych rozwiązań, jakie mogą być wprowadzane do polskiego zdrowia publicznego już się rozpoczęły. Przed jednym z zespołów odpowiednie zadanie zostało już postawione i mamy nadzieję, że nasze opracowanie będzie w tych poszukiwaniach przydatne. Niniejszy policy paper jest adresowany do profesjonalistów zdrowia publicznego i wszystkich badaczy zainteresowanych problemami zdrowia publicznego jako elementami realizowanych przez państwo polityk publicznych. Zawiera wybrane informacje dostępne do 15 listopada 2021 roku (dostęp do źródeł internetowych był realizowany od 15 kwietnia do tej daty). Policy paper będzie podstawą przygotowania koncentrującego się na Polsce dokumentu policy brief, który będzie rozpowszechniony wśród polityków, także samorządowych, oraz zainteresowanych decydentów różnych szczebli. Ufamy, że zespoły formalnie zobowiązane do zajmowania się tym problemem także z niego skorzystają.

Opracowania dotyczące różnych aspektów zdrowia publicznego przygotowane w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego PZH – Państwowym Instytucie Badawczym. Tradycja systematycznych raportów ukazujących w sposób syntetyczny stan zdrowia polskiego społeczeństwa w naszym Instytucie datuje się od 1977 roku. Za każdym razem redaktorzy oraz zespół autorów dbają o jak najbardziej kompleksowe podejście do przedstawienia wyzwań zdrowotnych naszego kraju. Kolejne wydania zawsze są wzbogacane o nowe zagadnienia i analizy dotyczące zdrowia publicznego, tak by wszyscy zainteresowani czytelnicy mieli nakreśloną rzetelną i możliwie szeroką diagnozę kondycji zdrowotnej Polaków i najważniejszych czynników mających na nią wpływ. W powstanie raportu zaangażowany jest liczny zespół ekspertów z naszego Instytutu oraz z innych instytucji naukowych oraz urzędów, co warto podkreślić w kontekście wielodyscyplinarnego charakteru zdrowia publicznego. Od kilku lat Raporty są przygotowywane w ramach realizacji zadań Narodowego Programu Zdrowia. Obecne wydanie jest pierwszym przygotowanym w ramach NPZ na lata 2021-2025 i jest szczególnie ważne, gdyż ukazuje się w początkowym okresie obecnej edycji Programu i pokazuje szczególne wyzwania zdrowotne jakie pojawiły się niespodziewanie w związku z pandemią COVID-19 i jej wpływem na znaczne pogorszenie się stanu zdrowia naszego społeczeństwa. Te nowe problemy niewątpliwie będą musiały znaleźć swoje odbicie również w dalszych działaniach zarówno NPZ na lata 2021-2025 jak i innych programów mających za zadanie poprawę zdrowia ludności Polski.

Z przyjemnością przekazujemy Państwu kolejną edycję Raportu o sytuacji zdrowotnej ludności Polski i jej uwarunkowaniach. Tak jak w przypadku wcześniejszych raportów przedstawiony obraz stanu zdrowia ludności opiera się na dostępnych w momencie tworzenia raportu danych, pochodzących przede wszystkim z rutynowych systemów informacyjnych, w tym zbiorów funkcjonujących w ramach Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej. Oprócz ekspertów z NIZP PZH – PIB w przygotowaniu Raportu udział brali również udział eksperci z innych ośrodków naukowych i instytucji dzięki czemu zakres poruszanych problemów jest dosyć szeroki. W obecnym raporcie tak jak w poprzednich wykorzystano też istotne dane pochodzące ze specjalnie zaplanowanego ankietowego badania reprezentatywnej próby losowej dorosłych mieszkańców Polski, przeprowadzonego przez NIZP PZH – PIB w 2025 roku. Trzeba ponadto podkreślić, że każdy rozdział oprócz aktualizacji danych związanych z tematami omawianymi we wcześniejszych edycjach Raportu porusza również tematy nowe, nieomawiane wcześniej. Mamy nadzieję, że prezentowany Raport będzie dobrze służył wszystkim osobom i organizacjom działającym na polu zdrowia publicznego a także wszystkim tym, którzy dążą do poprawy stanu zdrowia polskiego społeczeństwa.